Pablo Landa (Zestoa, 1885-10-20; Zalla, 1937-06-27) Zestoatik Altzako Herrera auzora etorri zen lanera 1913an. Bederatzi anaia ziren Landa Iribartarrak, eta bera eta Maria Herrerara etorri ziren bizitzera; Pedro, berriz, Pablorekin oso lotuta zegoen anaia, Pasai Antxon finkatu zen, kontratista gisa lan egiteko. Jacinta Jaca Sotil emaztearekin batera (Betelu, 1889 – Altza, 1958) familia bat osatu zuten Herrerako Vista Alegre etxean, Tantarrene izenez ere ezaguna. Sei seme-alaba izan zituzten: Martin, Frantzisko, Jose Migel, Isabel, Migel eta Santiago.
Jolastokieta kirol elkartearen egoitzan bizi eta lan egin ondoren, etxebizitza bat alokatu zuten Vista Alegren etxeko lehen solairuan eta denda bat eta taberna bat zuzendu zituzten etxabean. Jacinta emazteak dendaren ardura zuen bitartean, Pablo Pasai Antxoko Banco Guipuzcoanon lan egiten zuen eta etxez etxe ibiltzen zen Altzan eta inguruko herrietan kobratzaile gisa. Aldi berean, bankuko arduraduna zen Manuel Garbizuren laguntzarekin, produktu batzuen markak merkaturatzen hasi zen.
Pablo Landaren bizitza publikoak bi ardatz izan zituen: Herrera San Luis-La Salle ikastetxea eta Altza udalerria. Bi jarduera horiek, guraso-elkartearena eta udalerriarena, garai berean garatu zituen, azken batean, bere oinarrizko pentsamoldearekin lotzen baitzituen: katolikoa eta nazionalista. Horixe izan zen, hain zuzen ere, Pablo Landaren jokabidea gidatu zuen ideia nagusia, ideologiek hain protagonismo handia izan zuten garaian.
Pablo Landa La Salle ikastetxeko Guraso Katolikoen Elkarteko presidentea izan zen, Zappino familiaren patronatupean zegoena, eta Eskolako Patronatuko bokala 1927an Elkartea sortu zenetik Gerra Zibila hasi arte. Pablok elkarte horretan egindako lanak bi une berezi izan zituen: lehena, 1933ko uztailaren 30ean, anaia fraideak omendu zirenean, Erlijio Kongregazio eta Aitorpenen Legeari erantzunez; eta bigarrena, 1934ko abuztuaren 12an, Guraso Elkarteko lehendakari gisa egindako lanagatik bera omendu zutenean. Bi omenaldiak garai hartako gizartea bizitzen ari zen gatazken isla ziren.
Politikari lotuta ere egon zen. II. Errepublikan, Euzko Alderdi Jeltzalearen (EAJ) barruan lan egin zuen, 1932an Batzokiko taberna zuzentzen, eta, 1933tik aurrera, Altzako Uri Buru Batzan diruzain gisa.
Pablo Landa Eusko Alderdi Jeltzalearen ordezkaria izan zen Altzako Udalean 1931tik hil zen arte. Zinegotzi hautetsia izan zen hiru alditan: Errepublikako lehen hilabeteetan, ezkerreko gobernuko gobernadore zibilak zinegotzi hautetsiak udalerritik kanpo utzi eta kudeatzaile bat izendatu zuen arte (1932-09-29); eskuineko gobernuaren lehen hamar hilabeteetan; eta Errepublikako azken hilabeteetan, 1936ko otsailetik aurrera, Fronte Popularra gobernura iritsi zenean. Guztira, hiru urte eskasetan. Aldi horretan, batez ere bi arlo zehatzetan jardun zuen: eskoletan eta herri-lanetan. Eta, hain zuzen ere, bi jarduera horietan sortu ziren geroago hil ziren etsai ideologiko eta pertsonalak.
Pablok Bilbora ihes egin zuen tropa faxistek Altza okupatu zutenean (1936-09-11), baina Bilboko etxebizitzatik (Erribera kalea, 14-2) administrazioarentzat lan egiten jarraitu zuen, “Behin-behineko alkate” gisa, Bilbo erori zen arte.
Altzan, berriz, garaileek beren legea ezarri zuten: Udalbatzaren aldaketa, matxinada eta errepresioa babestu ez zuten arduradun politikoen bilaketa. Besteak beste, auzi judizialak ireki zituzten, eta haiek legez kanpokotzat jo zituzten alderdi eta elkarteetako arduradunen ondare-ondasunak konfiskatzeari ekin zioten.
Horrela, 1937ko abenduaren 20an Pablo Landaren aurkako auzi judiziala ireki zen, Altzako behin-behineko alkate gisa 1937ko urtarrilaren 21eko Bilboko karnet batean agertzeagatik. Instrukzio eta txosten bilketaren ondoren, auzia 1941eko irailaren 25ean artxibatu zen.
Era berean, ordurako alarguna zen Jacinta emazteak Pablo Landaren ondasunak konfiskatzeko agindua jaso zuen. Mehatxu larri horren aurrean, 1938ko abuztuaren 27an, errekurtsoa aurkeztu nuen Ondasunak Inkautatzeko Batzorde Probintzialean, Federico Zappinok sinatutako ziurtagiri batekin batera, Altzako Herrerako San Luis Eskolen Patronatuko Batzordeko presidente gisa, bai eta udal-kudeaketarekin lotutako dokumentu batzuekin ere (eskolak eta obrak), honako hau alegatuz:
“que si bien era de ideas nacionalistas toda su vida, fue defensor de las ideas de orden y católicas, enfrentándose en muchas ocasiones a los elementos rojos y del Frente Popular.”
Pablo Landaren heriotzaren kontakizuna partzialki jasota dago ondasunak konfiskatzeko errekurtsoan eta auzi judizialean. Funtsean, familiak une hartan jasotako informazioan oinarritzen da. Informazio hori berretsi eta zabaldu egin da ondorengo bisitetan (1964, 2009) jasotako lekukotasunekin eta dokumentazio historikoaren bilaketarekin: hil zuten egunean, 1937ko ekainaren 27an, Pablo Landa zegoen – José Manuel Beretareubide, zinegotzia –. Bera bezala Altzako Udaletxean, Diez de Urrutia medikuaren etxean, Zallan (Bizkaia), Bilbo erori baino pixka bat lehenagotik bertan bizi baitzen. Bizkaia defendatu zuten batailoiak Santanderrerantz erretiratzen ari ziren. Zallan hainbat batailoi, gudari eta komunista elkartu ziren. Azken horien artean Gipuzkoako milizianoak zeuden, batzuk altzatarrak, eta Pablo Landaren medikua etxean zegoela ohartu zirenean, haren bila joan ziren, eta handik metro gutxira hil zuten, herrira sartzeko bidean. Ondoren gorpua hilerrira eraman eta hobi komun batean sartu zuten.
- LANDA IJURKO, Iñigo: “Gure aitona eta Gerra Zibila, memoria eta Historia”. In: Altza, Hautsa Kenduz XI (2011), 105-134 orr.
- ALTZAKO HISTORIA MINTEGIA: Altzako euskarazko kronikak (1921-1936). Artiga Bilduma 7. Altzako Historia Mintegia (2010), (K 60, 93, 99, 101, 115, 151) 37, 71, 78, 81, 97, 125 orr. Guraso Katolikoen Alkartasuneko lehendakaria eta Eusko Batzokiko diruzaina.
